Ο πληγωμένος πλανήτης μπορεί να ανακάμψει

'Αρθρο της Δρ. Πηνελόπη Σταυράκη στο περιοδικό ECOTECH (Μάρτιος 2007) σχετικά με τα περιβαλλοντικά προβλήματα του πλανήτη .Απειλές και τρόποι ανάκαμψης

Ο πληγωμένος πλανήτης μπορεί να ανακάμψει

Στα επτά απειλητικά οικολογικά προβλήματα η επιστήμη και η τεχνολογία έχουν απαντήσεις. Το ζητούμενο είναι η πολιτική βούληση και - πρωτίστως - μια παγκόσμια κινητοποίηση
Από: Δρ. Πηνελόπη Σταυράκη, Γεωλόγο - Γεωχημικό, Περιβαλλοντολόγο

Κάνοντας έναν απολογισμό των δεδομένων που χαρακτηρίζουν το παρόν της κατάστασης του Περιβάλλοντος σε παγκόσμια κλίμακα και κοιτάζοντας το μέλλον με προβληματισμό, καταλήγουμε ότι τέσσερα είναι τα βασικότερα μηνύματα που παίρνουμε μέσα από αυτή τη διερεύνηση του παρόντος και του μέλλοντος. Τα τέσσερα αυτά μηνύματα είναι:

- Ο Πλανήτης Γη απειλείται από σοβαρές περιβαλλοντικές εκτροπές.
- Απαιτείται σωστή ενημέρωση και περιβαλλοντική παιδεία από μικρή ηλικία.
- Η Έρευνα και η Τεχνική μπορούν με οδηγό το λόγο της αλήθειας και της Επιστήμης να δώσουν τις σωστές λύσεις και να αποτρέψουν την απειλή των θανάσιμων αυτών εκτροπών.
- Η σωτηρία του Πλανήτη μας είναι υπόθεση όλων μας, τόσο των ανθρώπων που βρίσκονται στα κέντρα αποφάσεων όσο και των απλών πολιτών. Κανείς μας δεν είναι άμοιρος ευθυνών και για τον λόγο αυτό όλοι οι λαοί της γης πρέπει να αφυπνιστούμε, σαν μια ομάδα ειρηνικά, με ειλικρίνεια και βούληση.

Τα μηνύματα αυτά είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την ποιότητα ζωής, που βασίζεται σε δύο απαραίτητες προϋποθέσεις, στην παραγωγή και κατανάλωση περισσότερων αγαθών και ενέργειας και σ' ένα αναλλοίωτο φυσικό περιβάλλον.

Μία εκ νέου αναφορά στα μεγάλα, τα κορυφαία προβλήματα, που με την μορφή σοβαρών περιβαλλοντικών εκτροπών απειλούν το πλανήτη μας και συνεπάγονται μια μη αντιστρεπτή οικολογική ανατροπή, αποτελεί χρήσιμη υπενθύμιση.
Επτά, ως γνωστόν, είναι τα μεγάλα οικολογικά προβλήματα που αφήνουμε άχαρη κληρονομιά στα παιδιά του 21ου αιώνα.

1. Το φαινόμενο του θερμοκηπίου (Global Warming)
2. Η δημιουργία οπών Όζοντος (Ozon Holes) από την μείωση του ατμοσφαιρικού όζοντος της στρατόσφαιρας
3. Η όξινη βροχή (Acid rain)
4. Η ρύπανση της υδρόσφαιρας
5. Η εξαφάνιση των ειδών ( Species Extinction)
6. Η ελάττωση του πόσιμου νερού σε παγκόσμια κλίμακα
7. Ο Υπερπληθυσμός.

Πόσο σοβαρή είναι η κατάσταση θα το αντιληφθούμε εάν σκεφτούμε ότι τα προβλήματα αυτά δεν μπορούν να απομονωθούν και αντιμετωπιστούν ξεχωριστά, είναι αλληλοεξαρτώμενα με μια συνοχή δυναμική, με μια σχέση πολλαπλασιαστική. Η ένταση του ενός επηρεάζει και μεγεθύνει την ένταση του άλλου.
Τα μεγάλα αυτά προβλήματα είναι προϊόντα της ανθρώπινης παρέμβασης, μιας παρέμβασης που γιγαντώθηκε με την βιομηχανική και μεταβιομηχανική εποχή.
Η ανάπτυξη ήταν το κυρίαρχο αίτημα στις αρχές του 20ου αιώνα όταν η "μηχανή" έμπαινε στην ζωή των ανθρώπων και ο πληθυσμός της Γης ήταν ακόμα 1,6 δις. Η μαζική παραγωγή των βιομηχανικών αγαθών, η ανάπτυξη της τεχνολογίας, οι συγκοινωνίες, η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων και των ενεργειακών πηγών ήταν επιτακτική για την διατροφή και επιβίωση του πληθυσμού της Γης που το 2006 είχε φθάσει τα 6,5δις. Δεν έγινε η όμως χρήση, έγινε κατάχρηση, δεν τηρήθηκε το «μέτρον άριστον». Υπερκαταναλωτισμός, αλόγιστη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, εκτροπές ποταμών, αποδασώσεις, κατά κόρον χρησιμοποίηση χημικών λιπασμάτων και παρασιτοκτόνων, είναι ορισμένες από τις βασικές αιτίες που προκάλεσαν διόγκωση των ρυπάνσεων και συνεχή κατάρρευση των οικοσυστημάτων. Είναι όμως κανόνας ότι η Φύση, όταν δεν σέβεσαι τους νόμους της, αντιδρά ποτέ δεν λησμονεί και τέλος πάντα τιμωρεί.

Αυτό είναι το τίμημα της αλόγιστης και αντί πάσης θυσίας Ανάπτυξης και αυτές είναι οι αποτυχίες μας, όπως καταγράφονται σύμφωνα με τον μέχρι σήμερα απολογισμό μας και τα ερωτήματα που γεννώνται είναι: Θα μπορέσουμε άραγε να διδαχθούμε από αυτές; "...Και μην έχοντας πιο κάτου άλλο σκαλί να κατρακυλήσεις πιο βαθιά στου Κακού τη σκάλα" να περισώσουμε ότι δεν έχει χαθεί; θα μπορέσουν άραγε να αφυπνισθούν συνειδήσεις; έτσι ώστε "... για τ' ανέβασμα που σε καλεί θα αιστανθής να σου φυτρώνουν, ώ χαρά τα φτερά, τα φτερά τα πρωτινά σου τα μεγάλα", όπως με αυστηρή κριτική αλλά και αισιόδοξη ώθηση, μας παροτρύνει ο εθνικός μας ποιητής στον "Προφητικό" από τον Δωδεκάλογο του Γύφτου.

Δεν είμαστε αντίθετοι με την ανάπτυξη. Εξ' άλλου κάτι τέτοιο θα ήταν μεγάλο σφάλμα για ένα πλανήτη με 6,5δις πληθυσμό και με τεράστιες ανάγκες διαβίωσης. Όσο και υγιεινό περιβάλλον να είχαμε, χωρίς ανάπτυξη θα φθάναμε σε ένα κόσμο πεινασμένων. Επομένως το ζητούμενο είναι η ορθή, βιώσιμη ή αειφόρος, όπως έχει καθιερωθεί να λέγεται, ανάπτυξη και όχι ανάπτυξη αντί πάσης θυσίας.

Είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι η Επιστήμη, η Έρευνα και η Τεχνική, οι οποίες σήμερα έχουν λύσει δυσκολότερα προβλήματα, είναι σε θέση μέσα από τη διεπιστημονική συνεργασία να δώσουν τις σωστές λύσεις και να αποτρέψουν την απειλή των περιβαλλοντικών εκτροπών. Το πρόβλημα όμως δεν περιορίζεται στην επιστημονική του διάσταση, πράγμα που θα έκανε τη λύση του ευκολότερη, έχει τρεις ακόμη συνιστώσες την οικονομική, την κοινωνική και την ηθική. Στο σημείο αυτό υπεισέρχεται και η πολιτική παρέμβαση, η οποία με τις κατευθυντήριες γραμμές τις οποίες χαράζει, επωμίζεται ένα μεγάλο μέρος της επίλυσης του κοινού μας προβλήματος ή αλλιώς της διασφάλισης του κοινού μας μέλλοντος. Στο σημείο αυτό λοιπόν, όπως και στο "αρχαίο δράμα", είναι η κατάλληλη χρονική στιγμή της παρέμβασης του "από μηχανής θεού" με τη μορφή του μοντέλου της Βιώσιμης Ανάπτυξης και η ανάδειξη του ρόλου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία όντας πλέον σε εγρήγορση, έχει βρει "για το ανέβασμα, από του κακού τη σκάλα τα "φτερά τα πρωτινά της τα μεγάλα".

Σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) αντιλαμβανόμενη την κρισιμότητα του περιβαλλοντικού προβλήματος σε παγκόσμια κλίμακα, (υπερπληθυσμός, υπερκατανάλωση, υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος) στοχεύει στην προστασία του περιβάλλοντος, σε παγκόσμια κλίμακα, αναλαμβάνοντας ηγετικό ρόλο. Η έρευνα στην Ευρώπη για τη θέσπιση διαδικασίας για την εκτίμηση των επιπτώσεων στο περιβάλλον από ανθρώπινες δραστηριότητες, χρονολογείται από τη δεκαετία του 1970, όταν καταβλήθηκαν οι πρώτες προσπάθειες για την υιοθέτηση Οδηγίας εκτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Οι περιβαλλοντικές πολιτικές της, οι οποίες περιλαμβάνονται ανάμεσα στις πιο σημαντικές και συνεκτικές στον κόσμο, είναι στην ουσία επιχειρησιακά σχέδια και νομοθετήματα που οδηγούν κατά κανόνα, σε εκπόνηση πολιτικών, επιτυγχάνοντας παράλληλα πρόοδο και σε επιστημονικό επίπεδο. Οι προσπάθειες της Ε.Ε, οι οποίες ξεκινούν από όλα τα κράτη-μέλη και στρέφονται εμφανώς και προς τις υποψήφιες προς ένταξη χώρες, καθώς και προς τον υπόλοιπο κόσμο, δεν αρκεί να παραμείνουν μόνο Ευρωπαϊκές προσπάθειες, δεν επαρκούν για τη σωτηρία του Πλανήτη Γη. Η Ε.Ε κάνει εκτεταμένες προσπάθειες για την προστασία του αέρα, του εδάφους και των υδάτινων πόρων που συνιστούν τον πλανήτη μας, γνωρίζοντας ότι αυτές οι προσπάθειες ενέχουν τον κίνδυνο να υποστεί η οικονομία της περιβαλλοντικό αθέμιτο ανταγωνισμό, αφού ανταγωνίστριες χώρες όπως ΗΠΑ, Κίνα, Ρωσία, Βραζιλία κ.λ.π, παράγουν με μειωμένα περιβαλλοντικά κόστη.
Θεωρούμε ότι μία από τις κορυφαίες παρεμβάσεις της Ε.Ε στο "περιβαλλοντικό ζήτημα" είναι και η κατάρτιση και εφαρμογή της Οδηγίας 2001/42/ΕΚ (ΕΕ, 2001) σχετικά με την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ορισμένων Προγραμμάτων και Σχεδίων (Π.Σ.) ή Οδηγία για τις Στρατηγικές Περιβαλλοντικές Εκτιμήσεις (ΣΠΕ) (ΕΕ, 2001). Η Οδηγία αυτή, αποφεύγει την αναφορά σε πολιτικές και έχει αντικειμενικό στόχο την προώθηση της Αειφόρου Ανάπτυξης ή άλλως Bιώσιμης Ανάπτυξης, με την υψηλού επιπέδου προστασία του περιβάλλοντος και την ενσωμάτωση των περιβαλλοντικών ζητημάτων στην προετοιμασία και θέσπιση σχεδίων και προγραμμάτων και συγκεκριμένα στην προώθηση του Αειφορικού Χωρικού Σχεδιασμού, μέσα στον οποίο προτίθεται να λειτουργήσει. Η έννοια της Αειφόρου ή Βιώσιμης Ανάπτυξης έχει διεισδύσει σε όλους τους τομείς επιστηµονικής σκέψης από την δεκαετία του 1980 με την παρουσίαση της έκθεσης Brundtland "Το κοινό μας μέλλον" (WCED, 1987) και είναι ευτυχές γεγονός ότι έχει αναμφισβήτητα επηρεάσει και την µορφή της Στρατηγικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης καθώς και τις προσπάθειες εφαρμογής της από τα κράτη μέλη της Ε.Ε. Επειδή όμως ένα χελιδόνι δεν φέρνει την 'Ανοιξη, θα πρέπει εκτός από το χελιδόνι που λέγεται Ευρωπαϊκή Ένωση, να αφυπνιστούν και τα υπόλοιπα που έρχονται από ΗΠΑ, Κίνα, Βραζιλία, Ινδία και αλλού, διαφορετικά θα οδηγηθούμε στην σιωπηλή 'Ανοιξη, τη «Silent Spring», όπως την περιγράφει το 1962 στο κλασσικό βιβλίο της η Rachel Carson.